Yozgat’ın il merkezine en uzak ilçesi olan Çayıralan, Türkiye’nin tam orta noktasında bulunma özelliğine sahiptir. Ağırlıklı olarak dağlık olan ilçe arazisi, Akdağlar ve Akdağ Ormanları tarafından çevrelenmiştir. Deniz seviyesinden yüksekliği bin 500 metre civarında olan Çayıralan’da, engebeli arazi vadilerle parçalanmış bir görüntü vermektedir. İlçenin bazı bölümlerinde dalgalı düzlükler dikkat çekmektedir. Başlıca akarsuyu Çayıralan Özü olan ilçede, sulama için kullanılan Yahyasaray ve İğdecik baraj göletleri, ilçe topraklarına can vermektedir. Karasal iklimin görüldüğü Çayıralan’da, buna bağlı olarak yaz ayları sıcak ve kurak, kış ayları ise soğuk ve yağışlı geçmektedir. Bozkır ağırlıklı bitki örtüsüne ev sahipliği yapan ilçede, dağlık bölgelerde yağışlar nedeniyle ormanlar yoğun olarak dikkat çekmektedir.Yöre halkının ana geçim kaynakları; tarım, hayvancılık, arıcılık, fidan ve orman ürünleri üzerine şekillenmiştir. Ayrıca bölge halkının kayda değer bir kısmı Avrupa ülkelerinde işçi olarak çalışmaktadır. Emekli olduktan sonra ilçeye dönüp burada yaşayanların sayısı oldukça fazladır. Kaliteli ballarıyla bilinen Çayıralan’da her yıl ağustos ayında Çayıralan Kültür ve Bal Festivali düzenlenmektedir. İki gün boyunca devam eden etkinlikler, ilçenin Kaynarpınar Çakmak Çetin Mesire alanında yapılmaktadır. Bu festivalde yağlı güreşler, konserler, yarışmalar ve birçok etkinlik düzenlenmektedir.Osmanlı İmparatorluğu döneminde Akdağ nahiyesi olarak bilinen Çayıralan ilçesi, Türkmen Yörükleri tarafından kurulmuştur. İlçeye ilk yerleşen kişinin, burayı bir yazlık yaylalığı olarak kullanan Çerkez Bey olduğu bilinmektedir. Bölgede yapılan araştırmalarda, Hititler döneminden beri yörede yerleşimin mevcut olduğu belirlenmiştir. İlçe sınırlarında bulunan Hitit Kraliçesi mezarı, söz konusu dönemde burada bir ön karakol kurulduğunu ve yerleşim olduğunu göstermektedir. Maraş’tan sonra buraya yerleşen Dulkadiroğulları da ilçe tarihinde önemli bir yere sahiptir. Bir dönem Bozok obaları nedeniyle Bozok adını taşıyan yöre, 12 ve 14’ncü yüzyıllar arasında Akdağ adını almıştır. Bölge, 1520’li yıllarda Osmanlı egemenliğine geçmiştir. Bir dönem Çayırşehir ismiyle nahiye olan yöre, 1948 yılında Çayıralan ilçe statüsü almıştır.
Çayıralan’a nasıl gidilir
Yozgat’ın en uzak ilçesi konumunda olan Çayıralan, il merkezine 110 kilometre uzaklıkta yer almaktadır. Karayolu ulaşım imkanlarına sahip olan ilçeye, Yozgat il merkezinden her gün belirli aralıklarla düzenlenen minibüs seferleriyle gitmek mümkündür. Sarıkaya’ya 35 kilometre olan Çayıralan, ayrıca Çandır’a 14, Boğazlıyan’a ise 44 kilometre mesafede bulunmaktadır.Çayıralan’da doğa sporları
Coğrafi yapısı trekking, dağcılık, piknik gibi aktivitelere uygun olan Çayıralan’da, doğa yürüyüşlerine uygun pek çok alan bulunmaktadır. Dağlık bir coğrafyaya sahip olan ilçenin ormanlık bölgelerinde yaz aylarında pikniğin yanı sıra doğa yürüyüşü yapılabilmektedir. Her yaz yöre halkının akınına uğrayan Çayıralan Ormanları, dağcılık için de uygundur. Ayrıca kanatlı ve kanatsız av hayvanlarının yoğun olduğu ilçede av turizmi için kayda değer bir potansiyel mevcuttur. Çayıralan’ın baraj göletlerinde ise olta balıkçılığı yapılabilir.Çayıralan’da gezilecek yerler
Dağlık bölgelerdeki ormanlarıyla dikkat çeken Çayıralan ilçesinde ve bağlı köylerde pek çok mesire alanı yer almaktadır. Yaz aylarında aileleriyle birlikte bu piknik alanlarına giden yöre halkı, bu serin bölgelerde doğa ile iç içe keyifli zaman geçirmektedir. Ormanlık alanlarda bulunan mesire alanları; temiz ve serin havası, yemyeşil doğası ve soğuk sularıyla cezbedicidir. Çayıralan’da bulunan piknik alanlarının en çok tercih edilenleri Kaynarpınar, Çatak, Üççamlar, İninbaşı ve Nur Çeşmesi’dir. Buralar ilçenin gezilebilecek doğal alanlarıdır. Tarihi yapılara da ev sahipliği yapan Çayıralan’da, bu esenlerin kimi yok olmuş, kiminin kalıntıları ise bugünlere kadar ulaşabilmiştir. Dikilitaş-Turluhan Köyü (Eskiköy), günümüzde yalnızca Kümbet bölümü ayakta olan Medrese, Çerkez Bey Türbesi, Kubbeli Camii ve Çokradan Köyü Camii bunlardan bazılarıdır.Kümbet
Çayıralan’da bulunan Kümbet, Selçuklular döneminden kalma bir yapıdır. Yapıldığı zaman medrese, mezarlık ve bahçesinde kümbet bulunan yapı topluluğundan bugünlere yalnızca kümbet kalmıştır. Burada yer alan medresenin yerine cami yapılmıştır. Daha önceleri Selçuklu Camii adını taşıyan bu yapı, sonraki dönemlerde Aşağı Camii ismini almıştır.Çerkez Bey Türbesi
Çayıralan’da çiftliği bulunan Çerkez Bey, 1557 ile 1558 yılları arasında Kırşehir Sancak Beyi olarak görev yapmıştır. Çerkez Bey’in buradaki türbesi, Kümbetli Cami adıyla bilinen yapının avlusunun içinde yer almaktadır. Kare kaide üzerine sekizgen şeklinde inşa edilen türbe; içten kubbeli, dıştan ise sivri külahlı yapısıyla dikkat çekmektedir. Düzgün kesme taştan inşa edilen türbenin mezar odası, renkli taşlarıyla estetik bir görünüme sahiptir. Türbenin kitabesi eyvanın doğu duvarında yer almaktadır. Buna göre, türbe 1587-1588 yılları arasında inşa edilmiştir. Eyvan şeklinde, sivri kemerli ve beşik tonozlu bir girişe sahip olan türbenin iki yanında taş merdivenli sanduka katı mevcuttur. İki kademeli bir podyuma sahip türbede, buradan mezar odasına inilmektedir. Kare olan mezar odasının üzeri ise aynalı tonozla örtülmüştür. Oda, üç tane pencere ile aydınlatılmaktadır. Kümbet ve türbe koruma altındadır.Dikilitaş Tümülüsü (Turluhan Köyü)
Çayıralan ilçe merkezine 2.5 kilometre uzaklıkta yer alan bu tümülüs, ilçenin adının da kaynağını oluşturmaktadır. Buradaki yassı höyük üzerinde yer alan Tuğul Han (Çayırşehir), daha sonra Çayıralan adına kaynaklık etmiştir. İshaklı Höyük adıyla da bilinen Dikilitaş Tümülüsü, ne yazık ki bir çukura neden olan kaçak kazılara maruz kalmıştır. Çapı 15 metre olan tümülüsün etrafında ise meşe ağaçları dikkat çekmektedir. Tümülüsün tarihi hakkında kesin bilgiler mevcut değildir.Çayıralan’da nerede ne yenir?
Yozgat mutfak kültürüne sahip Çayıralan ilçesinde yörenin meşhur yemeği arabaşı oldukça lezzetli yapılmaktadır. Bu ilçeye yolu düşen herkesin mutlaka tatmasını öneririz. Ayrıca gilaboru isimli bitkinin meyvelerinden yapılan salamura da oldukça lezzetlidir. Çalı biçimindeki bu bodur ağacın meyveleri sonbaharda toplanmaktadır. Salamura edilen bu kırmızı meyveler bir ay sonra oldukça lezzetli hale dönüşmektedir. Çayıralan’da ayrıca yörenin meşhur lezzetleri; mantı, erişte, bulgur pilavı, testi kebabı ve tandır kebabı, güveç, çılbır, madımak, ekşili kabak, gınnıç, kabak çiçeği dolması, yarma aşı ve sulu köfte de yaygındır.Çayıralan’da yer alan restoran ve lokantalarda bu lezzetleri tadabilirsiniz. İlçenin öne çıkan restoranlarını; Ganioglu Restaurant, Öz Urfa Lahmacun Salonu, Sultan Sofrası, Serhat Hasan Ustanın Yeri, Büyük Lokanta, Kandil Pide Salonu, Ustaoğlu Unlu Mamulleri, Halit Ağa Pide ve Gözde Kebap olarak sayabiliriz.Çayıralan’da gece hayatı
Yozgat’ın Çayıralan ilçesi de diğer ilçeler gibi gece hayatı konusunda seçenek sunmaz. İlçe halkının muhafazakar yapısı ve yörenin turizm konusunda yeterince gelişmemiş olması nedeniyle gece hayatı bulunmamaktadır. Alkollü mekanın bulunmadığı Çayıralan ilçe merkezinde, az sayıdaki kafeterya, çay bahçesi ve pastanede dinlenip içeceklerinizi yudumlayabilirsiniz. İlçe sakinlerinin akşam saatlerinde dost sohbetleri için tercih ettiği bu mekanların başında Serince Kafeterya gelmektedir. Cumhuriyet Caddesi üzerinde faaliyet gösteren Serince Kafeterya’da günün yorgunluğunu atabilir, keyifli zaman geçirebilirsiniz.