Muş’un doğal güzellikleriyle dikkat çeken ilçesi Varto, il merkezine yaklaşık 60 kilometre uzaklıkta yer almaktadır. İlin kuzeyinde bulunan ilçe, doğuda Bulanık, kuzeyde Tekman ve Hınıs, batıda Solhan ve Karlıova ilçeleri ile komşudur. Büyük dağlara ev sahipliği yapan ilçenin yüzölçümü bin 418 kilometrekaredir. Varto sınırlarında yer alan Bingöl, Şerafettin ve Hanşeref dağları ve Hanşeref dağları üzerinde yer alan Hamurpet krater gölü ilçenin doğal güzelliklerini meydana getirmektedir. Büyük ve küçük olmak üzere iki gölden oluşan Hamurpet gölleri, yaz aylarında görülmeye değer güzellikleri barındırmaktadır. Ayrıca Varto’da, Seferek, Bingöl ve Koşkar çayları adıyla üç önemli akarsu yer almaktadır.Deniz seviyesinden bin 650 metre yükseklikte bulunan ilçede, yaz ayları kurak ve sıcak kış ayları ise soğuk ve yoğun kar yağışlı yaşanmaktadır. Bingöl Dağları’nın eteğinde uzanan ovalık bölgede kurulan ilçede, yöre halkının başlıca geçim kaynağı hayvancılıktır. Ayrıca gezginci arıcılılığın da yaygın olarak yapıldığı bölgenin balları oldukça ünlüdür. Yakın tarihte depremlerle anılan Varto’da, 1946 ve 1966 yıllarında yaşanan depremler büyük tahribat yaratmıştır. Özellikle 19 Ağustos 1966 günü yaşanan depremde ilçe merkezinin tamamı yıkılmış, 2 bin 118 kişi hayatını kaybetmiştir. Tarihi Urartular dönemine kadar uzanan Varto’da, o dönemden beri yerleşim devam etmektedir. Pek çok kez işgal ve istilalara maruz kalan Varto’nun adının da Urartulardan geldiği tahmin edilmektedir. Vart kelimesi, Part dilinde gül anlamına gelmektedir.
Varto’ya nasıl gidilir?
Muş il merkezine yaklaşık 60 kilometre uzaklıktaki Varto, karayolu ulaşım olanaklarına sahiptir. İl merkezinden ilçeye özel araçla ve gün içinde karşılıklı düzenlenen minibüs seferleriyle ulaşmak mümkündür. Ayrıca İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük şehirlerden Varto’ya, Muş Sultan Alparslan Havalimanı aracılığıyla havayolu üzerinden de ulaşılabilir. Varto’ya 70 kilometre uzaklıkta yer alan Sultan Alparslan Havalimanı’na indikten sonra ilçeye taksi ya da kiralık araçlarla ortalama bir saatte ulaşılabilmektedir.Varto’da doğa sporları
Coğrafi yapısı doğa sporlarına uygun olan Varto’da, pek çok spor aktivitesi için uygun ortamlar yer almaktadır. Ancak ilçede yaşanan güvenlik sorunları nedeniyle doğa sporları konusundaki potansiyel yeterince değerlendirilememiştir. Son yıllarda ilçede doğa ve kültür şenlikleri yapılmış, ancak bu şenliklerin sürekliliği sağlanamamıştır. Bu şenlikler arasında yer alan Hamurpet Gölü Doğa ve Kültür Şenliği, aynı zamanda doğa sporlarının yapılabildiği bir etkinlik olarak öne çıkmaktadır. Doğa yürüyüşleri, at yarışları, olta balıkçılığı gibi aktivitelerin gerçekleştirildiği şenlik, binlerce kişiyi bir araya getirmektedir.Varto’da doğa yürüyüşü yapılabilecek yerlerden biri Kunav Mağarası bölgesidir. Mağaranın giriş kısmında yer alan derin kanyon ve suyun çıktığı düden bölgesi yürüyüş için oldukça elverişlidir. Ayrıca Koğ Tepesi de trekking ve tırmanış için uygundur. Burada güneşin doğuşunun eşsiz manzarası eşliğinde doğa ile iç içe yürüyüş yapılabilmektedir.Varto’da gezilecek yerler
Kayalıdere Kale Şehir
Urartu dönemi yerleşimlerinden olan Antik Kale Şehir, ilçenin görülmesi gereken yerlerinin başında gelmektedir. Varto ilçe merkezine 20 kilometre uzaklıkta bulunan Kayalıdere köyündeki antik yerleşim yeri, Milattan Önce 764 ile 735 yılları arasında yaşayan Urartu Kralı II. Sarduri döneminde kurulmuştur. Burada yapılan arkeolojik kazılarda; mezar, şarap mahzeni, tapınak ve kale gün yüzüne çıkarılmıştır. Antik kentteki kale yapısının günümüze kadar sağlam bir şekilde kalması dikkat çekicidir. Ortaya çıkarılan tapınağın avlusu taş döşeli olup, burada Milattan Önce 7’nci yüzyıldan kalan düğmeler, aslan heykeli, ok başları, tunç iğneler ve kemer parçaları ortaya çıkarılmıştır. Bu eserler Ankara’daki Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde görülebilmektedir.Hamurpet (Akdoğan) Gölleri
Hanşeref Dağları üzerinde yer alan iki krater gölden oluşan Hamurpet göllerinin biri büyük diğeri ise daha küçüktür. Varto’nun kuzeybatısındaki Hanşeref Dağları'nın batısında bulunan Büyük Hamurpet Gölü, deniz seviyesinden 2 bin 149 metre yüksekliktedir. Derinliği 21 metre olan gölün çevresinde dik kayalar bulunmaktadır. Küçük göle göre daha az derin olduğu için göl suları yeşil görünmektedir. Kar suları ve kaynak sularıyla beslenen göl, kış aylarında donarak ayrı bir güzelliğe bürünür. Aynalı sazan balığının yaygın olarak yaşadığı gölde, ayrıca kaz, ördek, kunduz ve turna da vardır. Volkanik özellikler gösteren bir bölgede yer alan göl; fazla suyunu, yakından geçen İskender Çayı'na boşaltmaktadır. Büyük Hamurpet Gölü'nün güneyinde yer alan Küçük Hamurpet Gölü ise deniz seviyesinden 2 bin 173 metre yüksekliktedir. Dairesel bir görüntüsü bulunan gölün derinliği 47 metredir. Mavi görünen gölün dipten Büyük Hamurpet Gölü’yle akıntısı mevcuttur.Koğ Tepesi
Varto’nun her mevsim güzellikleriyle dikkat çeken Koğ Tepesi, Bingöl Dağları'nın güney etekleri üzerindedir. Güneşin doğuşunun çıplak gözle izlenebildiği tepenin, bu özelliği fazla bilinmemektedir. Yaz aylarında güneş sabah saat 5’te doğmaya başlayıp, gökyüzünü kıpkızıl bir renge bürümektedir. Koğ Tepesi’nde ayrıca tarihi yapılar da bulunmaktadır. Komegan Krallığı'ndan kalan Hınzor Kalesi, Alevi inancında kutsal kabul edilen Hızır Çeşmeleri, Goşkar Baba gibi yapıların da yer aldığı Koğ Tepesi, yaz aylarında Koğ Tepesi Şenlikleri’ne de ev sahipliği yapmaktadır.Kunav Mağarası
Varto’nun Kayadelen köyü yakınlarında yer alan üç kilometre uzunluğundaki Kunav Mağarası, doğal köprü ve sarkıtları, el değmemiş doğasıyla görülmeye değer yerlerden biridir. İki katlı olan mağarada, yer yapısı volkanik şekiller ve kayaçlardan meydana gelmektedir. Mağaranın giriş kısmında yer alan derin kanyon ve burada suyun çıktığı düden yapısı eşsiz bir manzara oluşturmaktadır. İçinde iki büyük salon, galeriler ve tünellerin olduğu Kunav Mağarası, saklı bir cennet köşesi olarak tanımlanmaktadır.Varto’da nerede ne yenir?
Muş mutfak kültürünün özelliklerine sahip olan Varto’da, özellikle lezzetli peynirler ünlüdür. Burada üretilen muhteşem kaşar peynirini tatmanızı mutlaka öneririz. Ayrıca yaygın olarak yapılan gezginci arıcılık, ilçede en kaliteli balların da üretilmesine imkan sağlamaktadır. Varto’da yöresel olarak tüketilen lezzetlerin başında ise zerfet, sir, tirit, masteve, xaşila gulike, gulolik, gırar, keşkek, un helvası, cağ, gulık, kenger, heliz ve doğal haliyle yenen sebzeler yemlik, sirim, tırşo, rıbes ve pung gelmektedir. İlçede yer alan restoran ve lokantalarda bu lezzetleri tadabilirsiniz. Varto’da öne çıkan bu mekanları; Doğan Alabalık Tesisleri, Lokanta Paris, Kazımın Yeri, Didem Lokantası, Mavi Sofra, Öz Diyarbakır Pastanesi, Öz Koçlar Börek Salonu, Taş Unlu Mamulleri ve Nazlı Börek olarak sıralayabiliriz.Varto’da gece hayatı
Muş’un Varto ilçesinde aktif bir gece hayatından söz edemeyiz. Bölge genelinde yaşanan güvenlik sorunları Varto’yu da etkilemiştir. Doğal güzellikleriyle öne çıkan ilçe, turizmde yeterince gelişemediği için eğlence mekanlarının sayısı da oldukça sınırlı kalmıştır. Varto ilçe merkezinde yer alan az sayıdaki bar ve birahanenin yanı sıra kafeterya, çay ocağı ve pastane gibi mekanlarda akşam saatlerinde keyifli zaman geçirilebilmektedir. Ayrıca ilçede bulunan otellerin barlarında da geceleri eğlenmek mümkündür.